9 september 2024
Ze was de eerste vrouw die werd benoemd tot Officier van het Légion d’honneur. Ze won medailles op de Salons van Parijs, kreeg opdrachten voor grootse schilderijen en haar werk en naam vonden zelfs hun weerklank in de Verenigde Staten.
Rosa Bonheur (1822-1899) was in haar tijd een internationale beroemdheid, maar na haar overlijden raakte ze echter snel in de vergetelheid bij het grote publiek. De laatste jaren is er hernieuwde aandacht voor Bonheurs werk, haar inspirerende leven en haar – voor die tijd – moderne blik op dieren.
Vanaf 20 september 2024 t/m 19 januari 2025 is de eerste solotentoonstelling van Rosa Bonheur in Nederland te zien in De Mesdag Collectie in Den Haag.
Een onconventioneel leven
Door haar grote succes kon Rosa Bonheur het zich permitteren om geheel haar eigen weg te volgen en zich niet te conformeren aan verwachtingen van anderen. Zo koos ze als een van de eerste vrouwen voor een kort kapsel en droeg ze uit gemak zowel broeken als rokken. Ze besloot bewust om niet te trouwen, maar haar hele leven met vrouwen samen te wonen. Als ze in de 21ste eeuw had geleefd, had ze zichzelf waarschijnlijk als queer geïdentificeerd.
Op haar zelf gekochte landgoed vulde ze haar leven naar eigen wens in. Vier decennia woonde ze er in gezelschap van haar jeugdvriendin Nathalie Micas en later de Amerikaanse kunstenaar Anna Klumpke.
'Als ik een man was geweest, zou ik met haar getrouwd zijn.' [...] 'Ik zou een gezin hebben gehad, met mijn kinderen als erfgenamen.'
Rosa Bonheur over Nathalie Micas
De ziel van het dier
Haar enorme succes als schilder maakte dat ze al vroeg financieel onafhankelijk was en haar eigen chateau met landgoed in By kon kopen, aan de rand van het bos van Fontainebleau. Ze ontwikkelde een innige band met de dieren in haar omgeving, met haar huisdieren en het wild dat zich in de buurt van haar chateau liet zien, maar ook met de leeuwen die ze er hield.
Ze streefde ernaar dieren zo objectief mogelijk af te beelden en tegelijkertijd door te dringen tot hun ziel. Want die hadden dieren, geloofde ze. Een voor die tijd vooruitstrevende opvatting.
'Deze dieren hebben met mij geleefd, ze zijn mijn vrienden geweest en ik heb ze in al hun verschillende gedaanten getekend.'
Rosa Bonheur
Studies en schetsen
Om door te dringen tot de innerlijke belevingswereld van dieren, legde Bonheur geduldig en tot in de kleinste details hun verschillende houdingen en uitdrukkingen vast. Ze wilde met haar werk mensen laten inzien dat ook dieren een ziel hebben.
Ze verkocht haar studies liever niet, want die waren van groot belang voor haar werk. Ze gebruikte ze voor haar zeer ambitieuze schilderijen op groot formaat en die bezorgden haar wereldroem.
'Ik denk dat zodra vrouwen de hoogste waardering kunnen nastreven, er voor hen geen reden is om groepen te vormen die mannen buitensluiten. Ze kunnen beter elke kans aangrijpen om te laten zien dat wij vrouwen net zo goed kunnen zijn als mannen, en soms zelfs beter.'
Rosa Bonheur
Nederland
Bonheur had een bijzondere connectie met Nederland. Nederlandse 17de-eeuwse meesters als Paulus Potter, Philips Wouwerman en Nicolaes Berchem, van wie ze al als tiener in het Louvre schilderijen bestudeerde, behoorden tot haar grote voorbeelden.
Tijdens haar leven is haar werk in Nederland meermaals tentoongesteld en enkele van haar werken belandden hier in particuliere collecties. Onderzoek naar kranten en andere nieuwsbronnen uit die tijd wijst uit dat Bonheur ook in Nederland een zeer bekende kunstenaar was.
'Tijdens ons onderzoek kwam naar voren dat Bonheur in haar eigen tijd ook in Nederland zeer geliefd was en dat zij in 1867 het Rijksmuseum in Amsterdam - destijds gevestigd in het Trippenhuis - heeft bezocht.'
Sara Tas, conservator
Hendrik Willem en Sientje Mesdag
Hendrik Willem Mesdag en Sientje Mesdag-van Houten waren tijdgenoten van Rosa Bonheur. Dit Nederlandse kunstenaars- en verzamelaarsechtpaar heeft opvallend genoeg nooit kunst van Bonheur verworven. Wellicht vonden ze de schilderijen van Bonheur te klassiek geschilderd.
Haar studies daarentegen – bladen en doeken vol levendige schetsen van dieren of bomen – zouden ongetwijfeld bij hen in de smaak zijn gevallen, aangezien de collectie van het echtpaar een voorkeur voor schetsmatige werken laat zien.
Thematische aanpak
De tentoonstelling Rosa Bonheur. De kracht van het dier is globaal opgedeeld in drie thema's: (1) Bonheur als internationale ster, (2) haar studieuze weergave van de natuur en (3) haar onconventionele leven en band met dieren.
De tentoonstelling toont diverse studies, tekeningen, olieverfschetsen en sculpturen, waarin het maakproces goed zichtbaar is.
De werken sluiten daarmee aan bij de voorliefde van Hendrik Willem Mesdag en Sientje Mesdag-van Houten, die veel schetsmatige werken van collega-kunstenaars verzamelden.
Programmering
Lezing van Renske Suijver (conservator bij De Mesdag Collectie en het Van Gogh Museum) op 23 oktober 2024. Suijver gaat dieper in op Bonheurs werkwijze en haar bijzondere band met dieren.
Lezing van conservator Maaike Rikhof (conservator Moderne kunst bij het Frans Hals Museum) op 8 november 2024. Rikhof plaatst Bonheurs onconventionele levensstijl en queer-zijn in de culturele context van de 19e en 21ste eeuw.
Tekenworkshop De kracht van het dier. In deze tekenworkshop oefen je zelf met (vacht-)uitdrukking en met verschillende houdingen om, net als Rosa Bonheur, zo krachtig mogelijk de dieren weer te geven.
Rondleiding Koeien in de collectie. Deze bijzondere rondleiding is samengesteld door kunstenaar Marleen Felius en legt de nadruk op de koeien in de tentoonstelling en in de vaste collectie van het museum.
Dierendag in De Mesdag Collectie. In het weekend van 4, 5 en 6 oktober zijn er verschillende gratis workshops en rondleidingen voor bezoekers van het museum.
Publicatie
De rijk geïllustreerde publicatie Rosa Bonheur. Bezield dierschilder werpt nieuw licht op de wijze waarop Rosa Bonheur zich wist te ontwikkelen tot de belangrijkste dierschilder van haar tijd.
Het is het eerste Nederlandstalige boek over de kunstenaar en biedt een uitgelezen kans om haar (opnieuw) te leren kennen.
De publicatie is samengesteld door Renske Suijver en Sara Tas.